Reuzencultuur
De term 'reuzencultuur' verwijst naar het gebruik om met metershoge poppen allerlei optochten en evenementen op te luisteren en alle technieken, betekenissen en rituelen die daarmee gepaard gaan. Reuzen zijn grote symbolen die door allerhande groepen in leven worden gehouden. Letterlijk, want het leven van een reus vertoont veel gelijkenissen met dat van een mens. Ze worden gedoopt, ingeschreven in het bevolkingsregister, trouwen en krijgen kinderen. Ieder drempelmoment geeft aanleiding tot een publiek feest, waardoor de reuzen stevig ingebed zitten in onze feestcultuur. De reuzencultuur is echter heel divers. Zo zijn er reuzen die hun gemeente nooit verlaten en enkel buitenkomen voor specifieke evenementen. Vaak zijn het historische reuzen die worden beheerd door een gemeente. Daarnaast bestaat er een tweede, veel grotere categorie van reuzen die regelmatig buiten komen en worden gebruikt als ambassadeur van reuzengilden, scholen, verenigingen, vriendengroepen, bedrijven en dergelijke meer. Dat zijn doorgaans ‘spiegelreuzen’. Ze symboliseren families, bijnamen, ambachten, wijken, volksfiguren… Dergelijke reuzen treden vaak op tijdens lokale festiviteiten en nemen deel aan reuzenstoeten. In Wallonië, waar ook een bloeiende reuzencultuur bestaat, komen spiegelreuzen veel minder voor. Men vindt er in hoofdzaak stadsreuzen die een centrale rol spelen in de jaarlijkse stadsfeesten (cfr. Ath, Bergen). Ook reuzenstoeten zijn een Vlaams fenomeen, met uitbreiding van Frans-Vlaanderen en zuidelijk Nederland.
De bouw
De technieken om reuzen te bouwen zijn heel uiteenlopend. Reuzen worden gemaakt door allerhande ambachtslieden of kunstenaars, die hun eigen vaardigheden in de reus verwerken. Er bestaan geraamten uit wilg, maar net zo goed uit hout, aluminium, koperen buizen, bandijzer of kippengaas. De hoofden worden meestal gemaakt met papier-maché of polyester. Aanvankelijk werden alle reuzen gedragen, maar de laatste decennia worden ze steeds vaker op wielen gezet. Zo wordt het tekort aan dragers opgevangen. Het is door deze inherente dynamiek dat de reuzencultuur kan overleven.
Oorsprong
De oudste reuzen dateren uit de late 14de eeuw. Van bij het begin stonden ze symbool voor een verhaal. Aanvankelijk waren dat katholieke verhalen want de eerste reuzen werden gemaakt voor processies. Reuzen waren ‘wandelend godsdienstonderricht’. In een tijd waarin het gewone volk niet kon lezen, beeldden de reuzen bijbelse figuren en heiligen uit. Vanaf de 15de eeuw deden mythologische reuzenfiguren hun intrede. Uit die periode stammen bijvoorbeeld de eerste Ros Beiaarden en Herculesreuzen. Vanaf de late 16de eeuw kregen de reuzen een steeds recreatievere rol door het ontstaan van de ommegangen, die meestal volgden op de religieuze processies. Veel geestelijken keerden zich toen tegen de reuzen omdat ze die te werelds vonden. Ook tijdens de Verlichting (17de-18de eeuw) en de Franse overheersing (1794-1815) werden heel wat reuzen vernietigd. Vanaf de tweede helft van de 19de eeuw steeg de reuzenpopulatie langzaam. Voor een echte revival was het wachten tot de jaren 1950. De nieuwe reuzen waren doorgaans ‘volkser’ dan hun voorgangers. De meeste onder hen waren spiegelreuzen, gemaakt door een heel diverse groep van organisaties en verenigingen. Ook vandaag zijn dat de meest courante reuzen, wat niet wegneemt dat er nog steeds ommegangsreuzen bestaan of opnieuw opgewaardeerd worden. Ze zijn een blijvende herinnering aan de historische roots van de reuzencultuur.
Toekomst
LECA vzw (Landelijk Expertisecentrum voor Cultuur van Alledag) bracht de traditiedragers samen om dit erfgoed een duurzame toekomst te geven. Zij verenigden zich in de vzw Reuzen in Vlaanderen, een stevig netwerk van organisaties en mensen die de toekomst van de reuzencultuur verzekeren. De reuzenbeheerders moeten heel wat obstakels overwinnen bij het levend houden van dit immaterieel erfgoed: nieuwe vrijwilligers vinden, de reuzen duurzaam bewaren en de betekenis van de traditie overbrengen naar het publiek. Ze ontwikkelden een erfgoedzorgplan dat alle betrokkenen een leidraad biedt om de toekomst van de reuzencultuur te verzekeren.
Meer info: http://www.immaterieelerfgoed.be/Detail/wat/280 of http://www.reuzeninvlaanderen.be
Erik Clyncke Eigen Berichtgeving.